KIJÓW
BYKOWNIA
BYKOWNIA
Największa nekropolia ofiar sowieckiego terroru w Ukrainie. Miejsce pogrzebania, wedle różnych ocen, od 25 000 do 100 000 ofiar. Znane są nazwiska 20,5 tysięcy z nich: 18,5 tys. nazwisk są zapisane na płytach Bykowni cyrylicą, a kolejne dwa tysiące – alfabetem łacińskim.
Na sosnach zawiązane haftowane ręczniki ozdobne, które są elementem tradycyjnych ukraińskich obrzędów ludowych i religijnych.
Masowe groby w lesie pod Kijowem odkryli hitlerowcy w 1941 roku. Po wojnie sowiecka komisja państwowa przeprowadziła „dochodzenie” i orzekła, że to miejsce zbrodni nazistów.
Na sosnach zawiązane haftowane ręczniki ozdobne, które są elementem tradycyjnych ukraińskich obrzędów ludowych i religijnych.
Masowe groby w lesie pod Kijowem odkryli hitlerowcy w 1941 roku. Po wojnie sowiecka komisja państwowa przeprowadziła „dochodzenie” i orzekła, że to miejsce zbrodni nazistów.
W 1962 roku groby ponownie odkryli działacze Klubu Młodzieży Twórczej „Sowriemiennik” w Kijowie, którego działalność była jednym z przejawów ruchu kulturowego i politycznego szestidesiatników w ZSRR w okresie odwilży w czasach Chruszczowa. Klub prowadził ożywioną działalność artystyczną między innymi jako tzw. drugi ukraiński teatr, kontynuując idee twórcze artystów ukraińskich zamordowanych w czasie wielkiej czystki, takich jak reżyser teatralny Łeś Kurbas, dramaturg Mykoła Kulisz czy poeta Mykoła Zerow (rozstrzelani w Sandarmochu). Artyści skupieni w klubie starali się podtrzymać tradycje „rozstrzelanego pokolenia”, ale także ujawnić prawdę o samych represjach. Malarka i scenograf Ałła Gorska, poeta Wasilij Simonienko, reżyser teatralny i przewodniczący klubu Łeś Taniuk utworzyli komisję społeczną, która na podstawie relacji świadków ponownie odkryła w 1962 r. zbiorowe groby ofiar NKWD w Bykowni i skierowała do władz Kijowa tzw. Memorandum nr 2 z żądaniem przeprowadzenia dochodzenia i upamiętnienia miejsca. Pismo pozostało bez odpowiedzi, a jego sygnatariusze zostali poddani brutalnym represjom. Wasilij Simonienko dwukrotnie pobity przez „nieznanych sprawców” po trzecim pobiciu na komisariacie milicji zmarł w wieku dwudziestu ośmiu lat w 1963 r. na skutek choroby spowodowanej odbiciem nerek. Ałła Gorska, która pomimo pogróżek i represji bezkompromisowo zaangażowała się w działalność dysydencką, została zamordowana w 1970 r. w okolicznościach wyraźnie wskazujących na mord polityczny KGB. Inny członek klubu, znajomy Ałły Gorskoj, wybitny ukraiński poeta i dysydent Wasyl Stus, który spędził w obozach dziesięć lat, zmarł w łagrowym karcerze w 1985 r.
Jeszcze w 1988 r., już w czasach głasnosti, kolejna specjalna komisja rządowa podtrzymała oficjalne kłamstwo o zbrodni nazistów i nawet odsłonięto pomnik poświęcony ofiarom „zamęczonym przez faszystowskich okupantów”. Rok później władze w końcu przyznały, że w Bykowni leżą ofiary stalinizmu. W 2006 roku prezydent Ukrainy Wiktor Juszczenko nadał kompleksowi memoriałowemu Mogiły Bykowni status narodowego miejsca pamięci.
Tomasz Kizny. Fragment książki „WIELKI TERROR. 1937-1938”, Agora SA, Warszawa 2013, tł. Agnieszka Sowińska.
Fragment tekstu Heleny Rybakowej „Bykowniańskie groby pod Kijowem” https://bit.ly/3PKhJZ9:
Decyzja o utworzeniu Kompleksu Memorialnego Bykownia została podjęta w dziesiątym roku współczesnej historii Ukrainy, w 2001. Memorialny kompleks nabierał kształtu przez następną dekadę i został oficjalnie otwarty podczas ceremonii z udziałem prezydentów Ukrainy i Polski 21 września 2012 roku. Lata 2000 w Bykowni to czas wspólnych polsko-ukraińskich badań, archeologicznych – w samej Bykowni i archiwalnych - poza nią.